Ratunku! Moje dziecko niewyraźnie mówi

„Duda tata ta tinta” Kto rozszyfruje? Dokładnie takie zdanie zanotowałam w słowniku czterolatka. To, co słychać, to jest jedno, ale to co jeszcze widać, to jest drugie.  Bo ów czterolatek głoski <t>, <d> i <n> realizował międzyzębowo, nie pionizując języka. Logopedom dokonam analizy zdania, a Rodzicom objaśnię, kiedy należy wybrać się do logopedy z dzieckiem, które mówi niewyraźnie.

Zdanie pod lupą

Czterolatek powiedział ” Duża taka ta dziewczynka”. Obserwujemy tu zamianę głoski <ż> na <d>, <k> na <t>, uproszczenie grupy spółgłoskowej, dziecko zamiast trzech sylab, wypowiedziało dwie sylaby w wyrazie „dziewczynka”. Nie odnotowałam w słowniku chłopca żadnych wyrazów trzysylabowych, zamiana głoski <k> na <t> miała postać regularną, dotyczyła każdego wyrazu, w którym występowała głoska <k> w nagłosie (na początku), śródgłosie (w środku), wygłosie (na końcu). Głoskę <g> chłopiec zamieniał na głoskę <d>. Głoski szumiące (czyli sz, ż, cz, dż) zamieniane były głównie na <d> i <t>, podobnie głoski szeregu ciszącego (ć, ś, ź, dź)  i syczącego (s,z,c,dz), choć w tych dwóch szeregach wymowa była nieregularna. Dziecko w niektórych wyrazach czy sylabach wymawiało głoskę ciszącą, rzadziej syczącą, którą zamieniało odpowiednio na <t>, <d> lub na ciszącą, ale realizowaną międzyzębowo. Przykładowe wyrazy w słowniku dziecka: <oto> – oko, <dada>  – żaba – tu pojawia się dodatkowo reduplikacja, na zasadzie upodobnienia do pierwszej sylaby, <totjan> – bocian.

Potencjalne przyczyny wadliwej realizacji głosek

Czy Rodzice słusznie wybrali się z dzieckiem na konsultację? Tak. Co się okazało? Chłopiec nie pionizował języka, miał problemy z gryzieniem i żuciem. Była nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka, język przeważnie między zębami, buzia otwarta, utrwalony tor oddechowy przez buzię. Brak domknięcia warg w pozycji spoczynkowej, a także podczas snu. Nieprawidłowe ułożenie żuchwy (żuchwa cofnięta, tyłozgryz). Skrócone wędzidełko podjęzykowe, według mnie konieczność podcięcia. Częste infekcje górnych dróg oddechowych, co nie sprzyjało domknięciu buźki, ponieważ nos był w większości zatkany. Zalecone w związku z tym wymazy, kontrola laryngologiczna w celu wykluczenia przerostu migdałów i przerostu trzeciego migdała, kontrola ortodontyczna. W przypadku wykluczenia problemów laryngologicznych, warto wykonać testy alergiczne. Dziecko miało też drobne problemy z motoryką małą. Otrzymało wskazania do rozpoczęcia terapii.

Na co zwrócić uwagę w przypadku dwulatka

Kiedy rodzic powinien zacząć się martwić niewyraźną mową dziecka? Jeśli dwulatek zaczyna już coraz więcej mówić, a my słyszymy, że na przykład głoski syczące czy ciszące realizowane są między zębami, wtedy jest to z pewnością nieprawidłowość i należy poszukać źródła problemu. Jeśli nasz dwulatek mówi np. „tu tika”, co oznacza „tu piłka”, wówczas obserwujemy. Czy mówi <p> w innych wyrazach, np. papa, czy mówi dwusylabowe wyrazy z głoską <p> typu „pije”. Jeśli tak, nadal obserwujemy, czy w ciągu kilku tygodni realizacja wyrazu <tika> poprawia się i pojawia się <pika> a później <piłka>. Jeśli jednak dziecko nie mówi <p> wcale, nadal chwilę obserwujemy, zachęcając je do zabaw z sylabami <papa>, <opa>, <pu> (nie zmuszamy jednak do mówienia na zasadzie „powtórz”, „powiedz”, raczej mówimy do oczu dziecka, by dokładnie widziało, że łączymy usta <papa>). Jeśli tak zachęcany maluch nie wypowiada nadal głosek <p> i <b>, można skontaktować się ze specjalistą.

Co z trzylatkiem i czterolatkiem

Jeśli trzyletnie dziecko mówi tak, że tylko osoby z najbliższego otoczenia są w stanie rozszyfrować jego mowę, to również jest wskazanie do wizyty u logopedy. Podobnie w przypadku czterolatka. Kiedy jeszcze udajemy się na konsultację? Jeśli widzimy, że:

• dziecko wystawia język między zęby przy realizacji niektórych głosek;
• jeśli słyszymy, że powietrze ucieka gdzieś bokiem podczas mówienia;
• jeśli słyszymy nieprzyjemne szelesty lub świsty w trakcie mówienia;
• jeśli dziecko ma przez większość czasu otwartą buźkę i oddycha ustami;
• jeśli ma problem z połykaniem, gryzieniem;
• jeśli ma problem z piciem, krztusi się;
• jeśli zauważamy problem ze słuchem;
• jeśli dziecko ma nieprawidłowy zgryz (konieczna wizyta u ortodonty, ponieważ nieprawidłowy zgryz może powodować wady wymowy, podobnie jak niewłaściwa postawa dziecka może powodować wady zgryzu, a te wady wymowy)

Ważne!

Pamiętajmy jednak, że nieprawidłowa wymowa jakiekolwiek głoski nie jest normą – jeśli dziecko wkłada język między zęby przy szeregu ciszącym lub syczącym, jeśli wypowiada tak głoski <t>, <d>, <l>, <n> to również jest to nieprawidłowość i należy zgłosić się do specjalisty. Jeśli dziecko nie wypowiada głoski <l>, a zamienia ją np. na <j> przyglądamy się, czy potrafi unieść język do góry, bo być może pojawia się problem z pionizacją. Jeśli jednak dziecko zamienia głoski np. <sz> na <s> a ma cztery lata, możemy jeszcze chwilę poczekać aż pojawią się głoski szeregu szumiącego. Zastępowanie głosek innymi głoskami, które są w systemie fonologicznym języka polskiego może nie być nieprawidłowością, jeśli występuje to w pewnym wieku.

Przyczyny wadliwej artykulacji głosek

Jest mnóstwo przyczyn, ale można je wszystkie podzielić na dwie podstawowe (wg. E. Czaplewskiej):

FONOLOGICZNE – trudności w zakresie wybrzmiewania głosek spowodowane nieprawidłowościami w procesie przetwarzania słuchowego.

ARTYKULACYJNE – trudności w zakresie wybrzmiewania głosek wynikające z nieprawidłowości anatomicznych lub fizjologicznych artykulatorów bądź obwodowego układu nerwowego.

Głoski w mowie dziecka

Na przełomie  pierwszego i drugiego roku życia oraz w pierwszej połowie drugiego roku życia pojawiają się następujące fonemy (wg Smoczyńskiego):

/a/, /i/, /u/, /t/, /p/, /s/, /j/, /k/, /m./, /l/, /n/); pozostałe to dźwięki pozasystemowe.

Maria Zarębina podaje, że system fonologiczny dziecka z początkiem 3. r. życia różni się od takiegoż systemu dorosłych w zakresie samogłosek brakiem dystynkcji ustne:nosowe, w zakresie spółgłosek brakiem dystynkcji zębowe (szczelinowe i zwartoszczelinowe): dziąsłowe. Co oznacza, że dziecko może jeszcze nie wypowiadać głosek szeregu szumiącego. Do końca trzeciego roku życia powinno również przestać zmiękczać spółgłoski, do tego czasu można zaakceptować wymowę: siałata (sałata), ciukielek (cukierek).

W czwartym roku życia dziecko zaczyna wypowiadać wszystkie głoski (na głoski szeregu szumiącego można poczekać do 5 roku życia, pod warunkiem, że nie zauważamy wad wymowy, czyli, że dziecko nie realizuje głosek np. międzyzębowo). Czterolatek ma czas jeszcze na głoskę <r>, która pojawia się do ok. 6 roku życia, a niektóre źródła podają, że do 7 roku życia. W wieku 5-6 system fonetyczno-fonologiczny zostaje ukształtowany.